Er verschijnen veel boeken over de Tweede Wereldoorlog. Ook voor kinderen. Maar hoe vertel je over zoiets verschrikkelijks als moordfabrieken, duizenden mensen op de vlucht, bommen op je thuis? Een tijd waarin vrienden plots tegenover elkaar konden komen te staan? De oorlog is inmiddels 75 jaar geleden. Veel ervan is voor kinderen verre geschiedenis geworden. Hoe houd je deze geschiedenis levend voor hen op een begrijpelijke en aansprekende manier?
Thematische aanpak & sterke vormgeving
Toen het oorlog was 1939-1945, het nieuwe informatieve boek uitgegeven door Gottmer voor de lastige doelgroep van 10 plus, slaagt daar heel goed in. De auteurs, Annemiek de Groot, Liesbeth Rosendaal, Roos Jans en Juul Lelieveld, hebben gekozen voor een thematische aanpak. Voorin krijgt de jonge lezer eerst een hoofdstukje met de belangrijkste vragen (plus antwoorden) over WO II. Een tijdlijn en een bespreking van de hoofdrolspelers maken de basis af. Dan kan je verder lezen, of gaan bladeren.
En dat doe je graag, want de vormgeving is bijzonder sterk. Authentiek bronmateriaal en foto’s wisselen de mooie, ingetogen illustraties van Irene Goede af. In elk hoofdstuk met korte, duidelijke paragrafen staan terugkerende kadertekstjes met prikkelende vragen, interessante weetjes en feiten. In ‘Hij/zij was erbij’ bijvoorbeeld komen de mensen die de oorlog zelf hebben meegemaakt aan het woord. De toon is ernstig, past bij het onderwerp, maar er is ook ruimte voor, soms grappige, anekdotes. De auteurs durven te schrijven over de gruwelijkheden en stellen moeilijke vragen aan hun lezers. Tegelijkertijd nemen ze duidelijk stelling: sommige zaken zijn voor de doelgroep nog te erg.
Persoonlijk betrokken en serieus genomen
Dit boek is door zijn activerende opzet heel geschikt voor spreekbeurten en werkstukken. Er staan sterke quotes in en goede anecdotes. Naast de geijkte thema’s behandelen de auteurs ook de meer onconventionele, maar voor kinderen aansprekende thema’s, zoals wat er nu met dieren in de oorlog gebeurde. Kinderen worden zoveel als mogelijk persoonlijk betrokken bij de dilemma’s waar de mensen zich toen voor zagen staan. Ze worden serieus genomen en betrokken bij het levend houden van deze geschiedens: want als jij dit leest, kan ook jij de verhalen doorgeven.
Paar opmerkingen
Het boek handelt over heel de Tweede Wereldoorlog. Hoewel Nederlands-Indië aan bod komt, ligt de nadruk wel erg duidelijk op Europa. Kinderen krijgen ook geen ‘eigen’ hoofdstuk. Her en der staat wel beschreven wat het voor een kind van tien betekende als je plots je ramen moest verduisteren of als je Joodse vriendjes naar een andere school moesten, maar niet op één plek. Ik kan me voorstellen dat een kind daar wel behoefte aan heeft. Wat zou de oorlog voor mij betekend hebben?
En hoe gemakkelijk is het voor de jonge lezer om uit veelal losse feiten op te maken welke belangrijker zijn dan andere? Hier moeten ze toch wel enige begeleiding bij hebben. Op persoonlijke noot, had er zoveel ruimte besteed moeten worden aan alle verschillende soorten wapens die werden gebruikt? Een ‘Verder lezen’-lijstje was misschien nuttig geweest. Sommige citaten smaken naar meer, maar in hoeverre zijn de genoemde boeken in de bronnenlijst geschikt voor de doelgroep?
Conclusie
Bovenal is Toen het oorlog was een heel fijne aanwinst voor de schoolklas. Het geeft een omvattend beeld van wat het betekent als er oorlog uitbreekt, het stelt uiterst belangrijke, actuele vragen en maakt daarmee geschiedenis voor kinderen relevant voor nu.
